Author :
Abstract
Anlatmaya dayalı halk edebiyatı mahsullerinden olan efsaneler, dünyanın yaratılışı ve sonu, tarihi olaylar, tabiatüstü şahıslar ve varlıklar ile dini olaylar hakkında anlatılan ve gerçek olduğuna inanılan kısa anlatmalardır. Efsaneler ayrıca toplumun sosyo-kültürel algısını aktaran ve toplum yapısını düzenleyen işlevlere sahip olması bakımından oldukça önemlidir. Anadolu efsaneleri, halkın dünya görüşünü, gelenek-göreneklerini, ahlaki anlayışını genç kuşaklara öğretme ve gelecek nesillere aktarma işlevini üstlenir. Bu açıdan efsaneler toplumsal yapı içerisinde kültürel devamlılığı sağlamada önemli bir rol üstlenirler.
“Nimet” bütün toplumlarda olduğu gibi Anadolu insanı için de kutsaldır. Bereketin sembolü olan nimete, saygı gösterip onu korumak her bireyin yapması gereken bir davranıştır. Aksi durumlarda birey en ağır şekilde cezalandırılır. Efsane metinleri de toplumun aynası niteliğinde olduğu için bu cezalar en açık şekliyle efsane metinlerinde karşımıza çıkar. Bu çalışmada, Anadolu efsanelerinde “Nimet” kavramı içerisinde yer alan ekmek, su ve sütün toplumdaki yeri ve onlara yapılan saygısızlıkların nasıl meydana geldiği ve verilen cezaların ne olduğu Anadolu Sahası Türk Efsaneleri arasından seçilen örnek metinlerden hareketle işlevsel halkbilimi kuramı bağlamında incelenmiştir.
Keywords
Abstract
Legends, which are the product of narrative-based folk literatüre, are short narratives that are believed to be real and are told about the creation and enf of the World, historical events, supernatural persons and wealts and religious events. Legend a are also quite important in the way of having functions that transmit the socio-cultural perception of the society and regulate the social structure Anatolian legends undertake the function of teaching and transferring the worldwide of community traditions-customs and moral understanding to the young generations and the next generations. In this respect the legends play an important role in providing cultural comtinuity within the social structure.
As in societies, “blessing” is sacred for Anatolian people, too. Showing respect and preserving the blessing which is the symbol of plentifulness is a behaviour thad every individual should do. Otherwise, the individual will punished as the severest. Because the legend texts have the characteristics of the mirnor of the society, these punishments appear in the legend texts in the clearest form. In thıs study, the berad, water, and wilk which are included in the concept of “b”Lessing”, one of the Anatolian legends in the society, how the disrespect made to them happens and what the punishments are have examined in the context of functional folklore theory, based on the sample texts selected from between the Anatolian Area Turkish Legends.
Keywords
- ACAR, Hakan (2013). Burdur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- AYDOĞDU, A. ve Mızrak, M. (2017). “Azerbaycan ve Türkiye Mutfak Kültürünün Tarihi Birlikteliği ve Mevcut Durumunun Belirlenmesi”, Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 2/1, ss. 15-25.
- BALABAN, Tuğrul (2013). “Amasya Taş Kesilme Efsaneleri ve Motifleri”, Turkish Studies, 8/8, ss. 1671-1686.
- BAYAT, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- BAYAT, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2: Kutsal Dişi–Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler–İyeler ve Demonoloji, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- BAYAT, Fuzuli (2009). Türk Destancılık Tarihi Bağlamında Köroğlu Destanı (Türk Dünyasının Köroğlu Fenomenolojisi), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- BAYSAL, Nagihan (2019). Türk Halk Kültüründe Su, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- BEYDİLİ, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çev. E. Ercan, Ankara: Yurt Kitap Yayın.
- BORATAV, Pertev Naili (1994). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- BORATAV, Pertev Naili (1995). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- ÇORUHLU, Yaşar (2010). Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- DEMİR, Bahar (2016). “Türk ve Rus Halklarında Eskimeyen Gelenek Düğün”, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/1, ss. 1-18.
- DOĞANER, Ali (2018). “Çukurova Bölgesi Halk Kültüründe Deve”, 2. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, ss. 586-604.
- DOUGLAS, Mary (2007). Saflık ve Tehlike: Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi, çev: Emine Ayhan, İstanbul: Metis Yayınları.
- DUYMAZ, Ali (1989). Bingöl Efsaneleri (İnceleme-Metinler), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- EMİROĞLU, Seyit (1993). Konya Efsaneleri (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
- ERGİN, Muharrem (1969). Dede Korkut Kitabı, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- ERGİN, Muharrem (2001). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- ERGUN, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I, Ankara: Atatürk Kültür, Dil Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
- EROL Mehmet (1996). Taşeli Platosu Efsaneleri (İnceleme-Metinler), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- FREUD, Sigmund (2012). Totem ve Tabu, çev. Kâmuran Şipal, Ankara: Say Yayınları.
- GÖDE, Halil Altay (2010). Isparta Efsaneleri, Isparta: Fakülte Kitabevi.
- GÖDE, Halil Altay (2017). “Kültür Endüstrisine Örnek Olarak Isparta/Yalvaç Ekmek Kültürü ve Dünden Bugüne Mahalle Fırıncılığı”, Folklor/Edebiyat, 23/91, ss. 197-210.
- GÖDE, Halil Altay, Tatlıcan, Nezih (2016). “Geleneksel Isparta Ekmeği Etrafında Şekillenen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Turistik, Eğitimsel ve Ekonomik İşlevlerinin Yaratılmasına Yönelik Yaklaşımlar”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, ss. 125-143.
- GÖKYAY, Orhan Şaik (2007). Dedem Korkutun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- GÜNDÜZÖZ, Güldane (2017). “Kaygusuz Abdal’ın Sımâtiyelerinde Yemek Figürü”, Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2/4, ss. 9-26.
- HELİMOĞLU YAVUZ, Muhsine (1989). Diyarbakır Efsaneleri, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
- İNAN, Abdulkadir (1986). Tarihte Bugün ve Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- KALAFAT, Yaşar (2007). Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları-I, Ankara: Berikan Yayınevi.
- KALAFAT, Yaşar (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara: Berikan Yayınevi.
- KARA, Ruhi (1991). Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KRISTEVA Julia (2004). Korkunun Güçleri: İğrençlik Üzerine Deneme, çev. Nilgün Tutal, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- OKUŞLUK ŞENESEN, Refiye (2011). “Türk Halk Kültüründe Bolluk ve Bereketle İlgili İnanç ve Uygulamalarda Eski Türk Kültürü İzleri”. Folklor/Edebiyat, 17/66, ss. 209-228.
- ÖGEL, Bahaeddin (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş, Cilt IV, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- ÖGEL, Bahaeddin (1998). Türk Mitolojisi I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ÖNAL, Mehmet Naci (2003). Muğla Efsaneleri, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
- ÖRNEK, Sedat Veyis (2000). 100 Soruda İlkelerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Gerçek
- ÖZEN, Kutlu (2001). Sivas Efsaneleri, Sivas: Dilek Ofset.
- SAKAOĞLU, Saim (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- SAKAOĞLU, Saim (2020). 101 Anadolu Efsanesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- SARPKAYA, Seçkin (2014). “Türk Dünyası Efsanelerinde Ayı Tasavvurunun Değişim ve Dönüşümü”. Milli Folklor, 26/101, ss. 149-161.
- SEYİDOĞLU, Bilge (2005). Erzurum Efsaneleri, Erzurum: Erzurum Kitaplığı.
- TANYU, Hikmet (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
- TEKİN, Hıdır (2003). Antalya Bölgesi Efsaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- TEZCAN, Mahmut (1994), “Türk Mutfak Kültüründe Ekmekler ve Hamur İşi Yemekler (Tarım Hayvancılık Bireşimi)”, Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar-Geleneksel Ekmekçilik Hamur İşi Yemekler, Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, ss. 78-85.
- TÜRK, Hüseyin (1990). “Güneyevler Köyünde Yardımlaşma Gelenekleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 33/1-2, ss. 493-504.
- TÜRKTAŞ, Metin Mevlüt (2013). Denizli Efsaneleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- URL-1: https://sozluk.gov.tr/?kelime=ceza [Erişim Tarihi: 20.12.2021]
- ÜNSAL, Artun (2003). Nimet Geldi Ekine: Türkiye'nin Ekmeklerinin Öyküsü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- YÜKSEL, Gülşah (2011). Kastamonu Efsaneleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yozgat: Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Araştırmacıların Katkı Oranı Beyanı: Bu yazının tamamı bir yazar tarafından hazırlanmıştır. Destek ve Teşekkür Beyanı: Çalışma için maddi ya da fikri olarak destek alınan herhangi bir kurum, kuruluş ya da kişi yoktur. Çıkar Çatışması Beyanı: Bu çalışmada potansiyel bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. Etik Kurul Belgesi: Bu çalışma için Etik Kurul Belgesi gerekmemektedir.
