Author :
Abstract
İnanç, ritüeller ve uygulamalar, toplumlar için vazgeçilmezdir ve bu uygulamalar bireyin gereksinimleri doğrultusunda da ihtiyaçtırlar. Bu ihtiyaç, halk hekimliği bağlamında düşünüldüğünde, kimilerince teslimiyet düzeyinde bir inanç kimilerine göre de halkın psikoterapisi olarak düşünülen makamlarda, türbelerde sağaltılır. Bununla birlikte bir mezara ev sahipliği yapmayan ya da evliyanın makamı olmadığı halde türlü istek, ihtiyaç ve dilekleri için başvurulan yerler vardır. Bu yerler genellikle kayalar, ağaçlar, pınarlar, ılıcalar gibi tabiat unsurlarından meydana gelir. İşte bu türlü bir inanç ve sağaltım yerlerinden biri de Çorum’a bağlı Dere Köy’ deki Kara Direk ziyaretgâhıdır. Özellikle felç ve sara hastalarının ziyaret yeri olan “Kara Direk” de hastalıkların sağaltımına yönelik yapılan uygulamalar ve ritüeller bulunmaktadır. Kara Direk makamı aynı zamanda Şah İbrahim Velî’nin hatırası olarak da değerlendirilmektedir. Makama bağlı bağlamda bir sözlü kültür anlatısı olarak anlatılan Şah İbrahim Velî’ye ait “yedi günlük ölüyü diri kılma” hadisesi de canlı bir şekilde yaşamaktadır. Bu anlatı aynı zamanda şifa kaynağı olarak görülen Kara Direk’in mevcudiyetinin de temeli olarak görülmektedir. Kısaca bu çalışma esas olarak Şah İbrahim Velî etrafında oluşan anlatıların, halk inançları bağlamında bahsi geçen ritüellerin, doğa kültleri ve sözlü kültür ilişkisi bağlamında incelenmesi şeklindedir. Diğer yönüyle de hem alandan hem de internet ortamından derleme çalışmasıdır. Ayrıca, Malatya Mezirme’de bulunan Kara Direk Dergâhı ile bağlantılı olduğu söylenen bu ziyaret mekânında bulunan Kara Direk’in kökeni ile ilgili sorulara da cevap aranmıştır.
Keywords
Abstract
Beliefs, rituals and practices are indispensable for societies and these practices are also necessary in line with the needs of the individual. When this need is considered in the context of folk medicine, it is cured in mausoleums, which is considered by some as a belief at the level of surrender and by others as a psychotherapy of the people. However, there are places that do not host a tomb or are resorted to for all kinds of requests, needs and wishes even though they are not the authority of the saint. These places usually consist of natural elements such as rocks, trees, springs and hot springs. One of the places of belief and treatment of this kind is the "Kara Direk" pilgrimage site in Dere Village of Çorum. There are practices and rituals for the treatment of diseases in the "Kara Direk", which is a place to visit especially for paralysis and epilepsy patients. The Kara Direk maqam is also considered to be the memory of Shah İbrahim Veli. The incident of "reviving the seven-day dead" of Shah İbrahim Veli, which is told as an oral culture narrative in the context of the office, is also alive. This narrative is also seen as the basis of the existence of the Kara Direk, which is seen as a source of healing. In short, this study is mainly in the form of examining the narratives formed around Shah İbrahim Veli, the rituals mentioned in the context of folk beliefs, in the context of nature cults and oral culture relationship. On the other hand, it is a compilation study from both the field and the internet. In addition, answers were sought to the questions about the origin of the Kara Direk in this visiting place, which is said to be connected with the Black Pole Lodge in Malatya Mezirme.
Keywords
- AÇA, Mehmet (2011). “Kaynaklar”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ed. Öcal Oğuz, İstanbul: Grafiker Yayınları, ss. 93-128.
- AKKAYA, Ali (2011). Köylerimiz, Geçmişten Günümüze Köy ve Soy Hikâyeleri, Ankara: Birlik Matbaası.
- AKSÜT, Hamza (2004). “Şeyh İbrahim Ocağı’nın Talibi Olan Oymak ve Obaların Tarihi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, IX/30, ss. 139-162.
- ARTUN, Erman (2021). Türk Halkbilimi, Adana: Karahan Yayınevi.
- AYTAŞ, Gıyasettin (2011). Belgeler Işığında Şah İbrahim Velî Ocağı, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları.
- BAKİ, Z. Safiye (2014). İnternet Folkloru/Netlore Bağlamında Sözlü Kültürün Dönüşümüne Netnografik Yaklaşımlar: Katılımcı Sözlük Örnekleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- BEYDİLLİ, Celal (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap Yayın.
- ÇALIŞKAN, Şerife S. Erol ve Çanlı Erol (2019). “Manisa-Selendi İlçesinde Sağaltma Ocakları”, Motif Akademi Dergisi, 12/25, ss. 50-70.
- DEDEKARGINOĞLU, Hüseyin (2016). “Çorum ve Çevresinde Dede Kargın Mürşid Ocağı ve Talip Toplulukları”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Kitabı, ss. 3145.
- EKİCİ, Metin (2007). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- ERCAN, Abdullah (1991). 14. Yüzyıldan Günümüze Çorumlu Şairler, Çorum: Hitit Festival Komitesi.
- ERKOÇ, Ethem (2015). Çorum’da Sahabe ve Evliya Makamları, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
- GÖKTEPE, Cihat (2009). “Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne İdari ve Siyasi Miras”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi 1920-1938, 1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- GÜNAY, Enver (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,15, ss. 5-36.
- Hacı Bektaş-ı Veli (2007). Velâyetname-i Hacı Bektaş-ı Veli, hzl: Hamidiye Duran, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
- KAPLAN, Melike (2008). Geleneksel Tıbbın Yeniden Üretim Sürecinde Kadın, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KAYA, Doğan (2010). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- OCAK, A. Yaşar (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- OCAK, A. Yaşar (2012). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim
- ÖZDEMİR, Nebi (2012). Kültür Ekonomisi ve Yönetimi Seçki, Ankara: Hacettepe Yayıncılık.
- ÖZEROL, Süleyman (2004). “Şah İbrahim Velî ile İlgili Anlatımlar: Ballıkaya Köyünden Derlemeler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 30, ss. 119-138.
- ÖZEROL, Süleyman (2012). “Ballıkaya (Mezirme) Köyü ve Karadirek Dergâhı Hakkında Genel Bilgiler”, 1. Uluslararası Şah İbrahim Veli Sempozyumu 30 Eylül 2011, https://mezirmeballikayakoyu.blogspot.com/p/ballikaya-mezirme-koyu-vekaradirek.html] (Erişim Tarihi: 10.04.2017)
- TOZLU, Sümeyra (2017). Çorum İli Halk İnançları ve Halk Hekimliği, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- TÜRK, Hüseyin (2012). “Hatay Türbe İnancının Sağlık Antropolojisi Açısından İncelenmesi”, Milli Folklor, 24/94, ss. 91-104.
- YALÇIN, Alemdar ve Yılmaz HACI (2004). “Şah İbrahim Ocağı Üzerine Yeni Bilgiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 30, ss. 11-62. KAYNAK KİŞİ DİZİNİ
- KK-1: İsmail Doğan, Şah İbrahim Veli Ocağına bağlı Alevi Dedesi, Şah İbrahim soyundan olduğu için Kara Direk onun emanetindedir. Çorum Dereköy’de yaşıyor. (Derleme tarihinde hayatta olan İsmail Dede 1 Mayıs 2018’de vefat etmiştir). Derleme Tarihi: İsmail Doğan hayattayken iki defa (26 Ekim 2017), (1 Kasım 2017) tarihlerinde ziyaret edilmiştir. Derleme Mekânı: Kara Direk’in bulunduğu evin bahçesi.
- KK-2: Melahat Doğan, İsmail Doğan’ın kızı, Antalya’da yaşıyor, 45 yaşında. Derleme Tarihi: 09.09.2022, Derleme Mekânı: Kara Direk’in bulunduğu yerin aşhanesi. EKLER:
